National Library of Sweden, A 196
Manuale exemplorum
15th century
parchment
viii, 115 leaves
80–90 × 50–55 mm
Latin
1
(ff. R1r–R4v)
Table of contents
Table of contents organised alphabetically by topic followed by page number.
The titles of the entries below are taken from the table of contents. Entries not taken from the table of contents are given within parentheses.
2
(ff. 1r–2v)
Tria debemus timere
DIxit abbas helyas Ego tres res timeo
sed splendide constanter grauiter honeste omnia
Excerpt from the anonymous Vitae patrum (PL, vol. 73, col. 861B), followed by excerpts from the Bible, Vincent of Beauvais, Speculum historiale, p. 1328, col. 1, Seneca, Epistulae morales, p. 42, 61 (V, XLII:7; IV, XXII:8), and Cicero.
3
(ff. 2r–2v)
De annorum computacione barlaam et iosaphat
LEgitur in historia barlaam et iosaphat quod iosaphat filius regis in die interrogauit barlaam sanctum heremitam dicens Dic mihi pater quot annos habes
sed aliis annis potius tyrannizasse quam regnasse dici potest
Excerpt from Robert Holkot, Super librum sapientiae , lec. LIII, col. D, followed by a citation of Peter Comestor, Historia scholastica, PL, vol. 198, col. 1691C.
4
(ff. 2v–3r)
De animae vita Isidorus
\Ysidorus/
SIcut caro humana sine necessitatibus suis non potest viuere
pax eius caritas plena
Excerpt from the anonymous Liber de numeris, PL, vol. 83, col. 1296D.
5
(f. 3r)
Quomodo tempus utiliter transducere debemus
Seneca
Res angusta et irreparabilis est tempus et ideo fructuosius vtendum est
Omni studio enitere ut in dies et virtuibus tuis accedat aliquid et sarcine peccatorum detrahatur
Excerpt from Seneca, De tranquilitate animi IX, followed by and excerpt Petrarch, De remediis utriusque fortunae libri duo, p. 629.
6
(ff. 3v–5r)
De tribus veritatibus omnibus ad salutem
SCiens noster misericordissimus deus pater et cognoscens nostram fragilitatem
et ad bonum dirigat et conuertat
Excerpt from Jean Gerson's Opusculum tripartitum, pp. 154–164.
7
(ff. 5r–5v)
Opera bona in mortali peccato facta ualent ad quinque
Secundum ra[--- 3 chars ---] bona opera in mortali peccato facta quamuis non valeant ad vitam eternam acquirendam valent tamen ad alia quinque
quia deus racione sue habundantissime largitatis hoc irremuneratum non dimittit
8
(f. 5v)
De orationis consolacione
Exemplum
QVidam religiosus laborem sustinens in extremis dixit
quin eam dimisi ut prius potui
9
(ff. 5v–6r)
De formice sapiencia
Augustinus
DIcit petrus alfonsus quod quidam philosophus dixit filio suo Fili vide ne formica te sit sapiencior
res eorum custodit et beneficia non obliuiscuntur
Excerpt from Petrus Alfonsi, Disciplina clericalis, p. 3.
10
(ff. 6r–6v)
De piscis laeticia cum hamum non videt
GAudet piscis quando hamum non videns escam deuorat
et tribuit infernum
11
(ff. 6v–7r)
Diues pinguis quesiuit a clerico quod propter maciem veniret de inferno
LEgitur in libro de donis quod cum quidam diues pinguis parisius obuium haberet scolarem pallidum
quasi bos per amena prata duceris ad patibulum et ad macellum inferni
Excerpt from Étienne de Bourbon, Tractatus de diversis materiis predicabilibus, p. 131 (Prima pars: de dono timoris, tit. IV, cap. 9).
12
(f. 7r)
De conuersione iuuenis magister iordanus
CVm magister iordanus multa dixisset ad conuertendum quendam nobilem filium
ad illa verba dicitur fuisse ad ordinis introitum inductus
Excerpt from Étienne de Bourbon, Tractatus de diversis materiis predicabilibus, p. 138 (Prima pars: de dono timoris, tit. IV, cap. 9).
13
(ff. 7r–7v)
Orare pro defunctis
BErnardus ita de clericis dicit Cantando vobis bona prouenerint
Tales non bene recompensant mortuis elemosinas eorum de quibus viuunt
14
(f. 7v)
(Pythagorean quotations)
Pythagoras philosophus dicebat iustitiam siue veritatem maxime esse colendam
id est maerorem de animo expellendum
15
(ff. 7v–8r)
De mortificacione vite
DVm alexander rex coram dyogene transiret
Servus igitur es servorum meorum
Excerpt from Walter Burley, De vita et moribus philosophorum, p. 204.
16
(ff. 8r–9r)
De uaninate seculi
PEtrus eram quem petra tegit dictusque comestor
Epitaph of Peter Comestor followed by a sermon concluding with quotations from Bernard of Clairvaux and Gregory I.
17
(ff. 9r–9v)
De nouicio qui in agonia positus accepit regnum celorum exemplum
Exemplum
QVidam nouitius in religione in vltima agonia positus oculos aperuit
et hec dicens expirauit
Excerpt from Gérard de Frachet, Vitae fratrum ordinis praedicatorum, p. 255.
18
(f. 9v)
De monasteriis que dum in spiritualibus bene reguntur bonum regimen temporale sequitur
LEgitur in legenda sancte Walburgis virginis filie richardi regis anglie quod omne monasterium quod in spiritualibus bene regitur in temporalibus optime prosperatur
Excerpt of Philipp von Rathsamhausen, Vita sanctae virginis Walburgis, p. 563C.
19
(ff. 9v–10r)
De malis sacerdotibus christus dicit
CRistus ad sanctam brigidam dixit Indignus sacerdos cum accedit ad altare meum
et non reuerterent demones in ipsum
Excerpt from Birgitta of Sweden, Revelaciones, 6:9.2-12.
20
(ff. 10r–11v)
Sacerdos est sicut radix in arbore et stomachus in corpore
Crisosotomus super Matheum omelia 31a
SAcerdos est in populo sicut radix in arbore et sicut stomachus in corpore
sanguinem uero eius de manu tua requiram
Excerpt from Robert Holkot, Super librum sapientiae, lec. CLXXXII, col. C.
21
(ff. 11v–12r)
Maria ad sanctam brigittam de malis sacerdotibus
LEgitur in reuelacionibus venerabilis domine brigitte quod beata virgo dixit ei quod sacerdotes qui concubinas habent
Sacerdotes carnales lasciuos ac negligentes vocat sepissime demonia incarnata eorumque concubinas vocat dyabolas
Excerpt from St Birgitta of Sweden, Revelaciones, 7:12.17, followed by a reference to Catherine of Siena, Liber divinae doctrinae, chapter 123 et passim (see e.g. Siena, Biblioteca Comunale degli Intronati T.II.4, fol. 83r-83v).
22
(ff. 12r–14r)
Utrum sacerdos plus peccat fornicando quam vir adulterando
QVeritur utrum plus peccet vir adulterando quam sacerdos fornicando
vel quicumque religiosa in quantum religiosa
Excerpt from Robert Holkot, Super librum sapientiae, lec. XLVI, col. E.
23
(ff. 14r–16v)
De dignitate sacerdotum gregorius
Gregorius in registro
Humiles ministri in celebracione missarum mihi adesse debent
et speculum sine macula sumatis
Excerpt from Gregory I, Registrum epistolarum, p. 477 lib. VII, ep. 30), followed by a number of biblical and patristic quotations.
24
(ff. 16v–19r)
Sacerdos sine causa celebrare omittens
Contra sacerdotes qui sine legittimo impedimento celebrare omittunt
Flos doctorum augustinus in sermone de benedicto eucharistie sacramento dicit Accipe cotidie quod cotidie tibi prosit
Vnde dominus dixit luce xix Hodie salus domui huic facta est
25
(ff. 19r–20v)
De duobus fratribus in religione quorum unus omnibus erat graciosus alter onerosus
LEgitur quod erat duo fratres religiosi in vno monasterio quorum vnus abbati ceterisque fratribus valde gratiosus et carus erat
et postea se suspendit
Exemplum followed by patristic quotations on the correction of sins.
26
(ff. 20v–22r)
De infirmacio humili et deuoto
Exemplum
DE quodam fratre hyspano viro eximie sanctitatis
ab illis supernis et internis illuminacionibus abstrahebatur dolentem
Two excerpts from the Vita beati Aegidii Ord. Praed., p. 406, 409. The original Vita, written by friar Pedro de Pais shortly after Gil's death in 1265, is no longer extant but was re-written c. 1567 by André de Resende, whose text was used for the Vita in the Acta sanctorum (Schenk (2011), p. 106). The text transmitted by the manuscript is close to verbatim of this edition.
27
(ff. 22r–23r)
De diuite auaro qui noluit confiteri
REfert Johannes de abbatis villa cardinalis sabinensis quod fuit quidam diues auarus
Corrige te hodie propter cras quid differs in crastinum
Excerpt from John Halgren of Abbeville followed by an excerpt from Augustine, Sermo 82 ad populum, PL, vol. 38, cols. 512–513.
28
(ff. 23r–23v)
De miseria humane vite
Cyprianus
UNusquisque cum nascitur et in hospicio huius mundi excipitur inicium sumit a lacrimis
Passiones enim causae salutis sunt
Excerpt from Cyprian, Liber de bono patientiae, PL, vol. 4, col. 630A, 633B, followed by an unidentified excerpt from John Chrysostom.
29
(ff. 23v–24r)
Iudicia dei abyssus multa
IVdicia dei abyssus multa (Ps. 35:7) Vnde Augustinus Malus male viuit et prosperatur
Et ve hiis qui heserunt transientibus quia simul transierunt
30
(ff. 24r–24v)
De tribulacionis utilitate
PReciose in conspectu domini tribulaciones temptaciones infirmitates et passiones huius temporis
quo nulla umquam medicina salubrius reperitur
Excerpt attributed to Isaac of Nineveh, followed by an excerpt from Petrarch, De remediis utriusque fortunae libri duo, p. 649, 618 (Dial. XCII; Dial. XCV).
31
(ff. 24v–25r)
(Exemplum)
Exemplum
LEgimus quendam apud romanos nobilem cum ab amicis argueretur
nec accipere iniuriam queunt aut facere
Excerpt from Jerome, Adversus Jovianum libri duo, PL, vol. 23, cols. 279C–279D, followed by an excerpt from Petrarch, Rerum memorandardum libri IV, p. 234, and Seneca, Epistulae morales, p. 394 (lib. XV, ep. 95).
32
(ff. 25r–26r)
De sacerdotibus deuote celebrantibus
PAnem angelorum manducauit homo Vnde notandum quod per manna in scriptura sacra eucharistie sacramentum significatur
transmisso signo visibili non cadat in obliuionem
33
(ff. 26v–31r)
De sacerdotibus raro celebrantibus cum exemplis
AVdi sacerdos ingrate serve nequam qui raro celebrando et consecrando fraudas dominum ihesum
Talis ergo certe inexplicabili pena dignus est qui sic suum vilipendit in celo regnantem creatorem
Including two exempla from Gérard de Frachet, Vitae fratrum ordinis praedicatorum, pp. 180–181, 290, and excerpts from Denis the Carthusian, and others.
34
(f. 31r)
De paciencia cuiusdam philosophi
Anaxarcus philosophus a quodam tyranno cyprorum morte dampnatus est
et incommanducatam linguam in os eius expuit
Excerpt from Walter Burley, De vita et moribus philosophorum, p. 282.
35
(ff. 31v–32r)
De penitencia
IN vitas patrum abbas poemem dixit cuidam querenti quid esset penitentia
Quanto morti vicinior efficeris tanto fieri sollicior (!) atque timidior debes
Excerpt from Vitae patrum, p. 676, followed by an excerpt from Jaques de Vitry, Sermones feriales et communes, no. 27, p. 22, one ascribed to John Chrysostom, and one from Gregory I, Registrum epistolarum, p. 41 (lib. IX, ep. 1).
36
(ff. 32r–35v)
De etate seu senectute venerabili
SEnectus venerabilis est non diuterna neque annorum numero computata (Wisd. 4:8)
Senex fatuus districta increpacione est feriendus huius exemplum habemus in daniele qui presbyteros luxuriosos iudicauit
37
(ff. 35v–37r)
De xii abusionibus seculi
INter xii abusiones seculi due sunt scilicet senex sine religione et adolescens sine obediencia
sed afflictio et humilitas sequi deberet
Excerpts from Pseudo-Cyprian/Pseudo-Augustine, De duodecim abusivis saeculi, PL, vol. 4, , and Hugh of Fouilloy, De claustro animae, PL, vol. 176, cols. 1064C–1064D.
38
(ff. 37r–38v)
De monastica conuersacione xxxiii puncta
Sequitur monachi virtutes quas describit ysaac abbas syrie
DEcet monachum in omnibus rebus suis esse formam humilitatis
et exinde preparabimus anime nostre locum quietis priusquam egrediatur de vita ista
List of monastic virtues ascribed to Isaac of Nineveh.
39
(ff. 38v–39r)
De predicatoribus ut quod ore predicant opere impleant
DE origene legitur in hystoria ecclesiastica quod cum de theologia legeret
Sic facere debent prelati
Unidentified citation of Historia ecclesiastica followed by an excerpt from John of Salisbury, Policraticus, lib. 4 cap. 3. LÄGG IN POLICRAT.
40
(f. 39r)
De etate seu senectute venerabili
Franciscus Petrarcha
Proprium est virtutis non quid actum
Quidquid es non eris diu etsi esse cupis cura ut sis bonus
Excerpts from Petrarch, De remediis utriusque fortunae libri duo, p. 55, 62.
41
(ff. 39r–40v)
De aquila ad coruum de sanacione oculorum fabula
IN exemplis habetur magistri odonis quod aquila semel oculos doluit et vocauit coruum
illius mens non potest deum videre
Excerpt from Odo of Cheriton, Fabulae et parabolae, pp. 204–205, followed by an excerpt of Pseudo-Chrysostom, Opus imperfectum in Matthaeum, p. 685 (Homilia X).
42
(ff. 40v–41r)
De reconsiliacione militis ad philipphum patrem alexandri
Hoc crisostomus
PHilippus pater allexandri cum eidem quidam miles reconciliatus extitisset
melius est facere cum illis qui iniuriantur
43
(ff. 41r–42r)
De alexandro ad aristotelem pro consilio
QVando Allexander subiungauit sibi persas et captiuauit magnatos
ac tremens pertimesco anime mee dispendium
Excerpt from Roger Bacon, Secretum secretorum, p. 38, followed by an excerpt from Eadmer of Canterbury, Vita sancti Anselmi, PL, vol. 158, cols. 83B–83C.
44
(ff. 42r–42v)
De claustralibus quod nulla vita seclusior (?)
Ex policratice
FIrmiter tene quod nulla vita fidelior nulla simplicior nulla felicior quam eorum qui in claustris humiliter degunt
plane utiliorem exercent vitam maxima laude digni et reuerentia
Excerpt from John of Salisbury, Polycraticus, lib. VII, cap. 21 KOLLA OCH LÄGG IN
45
(ff. 42v–43v)
De contemplacione habenda Iohannes gerson
Iohannes gerson
Multos saluauit deus mediis in fluctibus negotiorum
ad quem respiciam nisi ad pauperculum et contritum spiritu et trementem sermones meos (Isa. 62:2)
Excerpt from Jean Gerson, Collectorium super magnificat, p. 507.
46
(ff. 43v–45r)
De milicie usu et actu
Usus militie ornate est tueri ecclesiam impugnare perfidiam et sacerdotium venerari
qui cupit dissolui et esse cum christo crucifixus est mundus
Including excerpts from John of Salisbury, Policraticus, lib. vi, citations of Vegetius, De re miliitari (lib. II.V and I.III), and excerpts from Valerius Maximus, Facta et dicta memorabilia, pp. 238–239 (4.1.ext.9), Seneca, Epistulae morales, p. 103 (lib. 4, ep. 39), and Augustine, Confessiones, p. 45 (lib. IV, cap. 6 (11)).
47
(ff. 45r–45v)
De sancto Paulo exemplum
Exemplum
Legitur quidem de beato paulo apostolo quod semel venit in grecia
sed ei qui cupit dissolui et esse cum christo crucifixus est mundus
48
(ff. 45v–46v)
De gula clymacus
Clymacus
Apud eos qui in mundo sunt radix omnium malorum auaritia
biduo triduoque inediam sustinentes
Excerpt from Denis the Carthusian's commentary on the Scala paradisi of John Climacus, Enarrationes in Scalam paradisi S. Iohannis Climaci, p. 235
FJÄRRLÅNA CAROLINA
followed by an quotation ascribed to Bernard of Clairvaux, and an excerpt from Jerome, Adversus Jovianum libri duo, PL, vol. 23, cols. 302C–303B.
49
(ff. 46v–47v)
De risu vnius deuoti fratris predicatorum in agonia et quid vidit
Exemplum
LEgitur in libro de vita et perfectione fratrum predicatorum quod in prouincia anglie in conuentu derbie fuit quidam frater iuuenis ualde deuotus
etiam si angelus de celo aliter quidem suaderet quia saluator misericors est post modicum expirauit
Excerpt from Gérard de Frachet, Vitae fratrum ordinis praedicatorum, pp. 276–277.
50
(ff. 47v–48r)
De temptacione vnius fratris supra officiales et quid male accidit ei
Exemplum
ITem ubi supra legitur quod rome fuit quidam frater qui valde dure portabat procuratorem conuentus
et in argumentum veritatis totus excoriatus fuit
Excerpt from Gérard de Frachet, Vitae fratrum ordinis praedicatorum, p. 211.
51
(ff. 48r–49r)
De tarditate conuertendi ad penitenciam
QVerite dominum dum inueniri potest Vnde augustinus de vera innocentia Remedia conuersionis
et alius ad pedes cum quibus recedo Hec dicens expiravit
Excerpt from Prosper of Aquitaine, followed by an excerpt from Étienne de Bourbon, Tractatus de diversis materiis predicabilibus, pp. 234–235 (Prima pars: de dono timoris, tit. IV, cap. 10).
52
(ff. 49r–50v)
De morte unici filii alicuius regis et qualiter rex consolabatur
Exemplum
LEgitur quod fuit quidam rex habens vnicum filium strenuus in armis et prudentissimum in consiliis
Quod audiens rex super morte filii sui consolatus est
53
(ff. 50v–51r)
De temptacione graui circa mortem
Exemplum
LEgitur in libro de vita et perfectione fratrum predicatorum quod frater alanus prior fratrum predicatorum eboracensium in anglia ad extrema deductus cepit vultu horrescere
Hoc narrauerunt fratres qui presentes fuerunt
Excerpt from Gérard de Frachet, Vitae fratrum ordinis praedicatorum, pp. 277–278 .
54
(ff. 51r–53r)
De predicacione utili
Exemplum
ITem vbi supra legitur quod cum frater reginaldus quondam aurelianensis decanus bononie predicacioni feruenter insisteret
in consciencia constantissime dei uerbum ubique disseminauerit ut omnes lucifaceret per sanctum euangelium dei
Excerpt from Gérard de Frachet, Vitae fratrum ordinis praedicatorum, pp. 169–170.
55
(ff. 53r–54v)
Exhortatio ad clericum
Exemplum
ITem legitur ubi supra quod fuit quidam iuuenis clericus et ipse diues missus parisius ad scolas
In festo igitur beati andree ordinem est ingressus
Excerpt from Gérard de Frachet, Vitae fratrum ordinis praedicatorum, pp. 170–173.
56
(ff. 54v–56r)
De stabilitate in temptacione - VERKAR INTE STÄMMA, CF INNEHÅLLET
Gwillhelmus parisiensis de paciencia
AVgustinis in libro de libero arbitrio Vere inuictus est qui nichil patitur inuitus
indicantem viam certissimam ad celestia ostendentem per exempla certissima ihesu christi
57
(ff. 56r–56v)
De cognicione propria
Crisostomus
Duo querit a nobis dominus et nostra peccata recognoscere et aliis dimittere
Sapiens uero finem vie attendit
58
(ff. 56v–58v)
De bufone exemplum de graciarum accione cuiusdam fratris
Exemplum Helynandus in cronicis
CVm frater quidam dixisset nichil se aspicere quo non edificaret alius dixit
Quasi diceret mala gratanter suscipere deberemus
Excerpt from Vincent of Beauvais, Helinandi Frigidi Montis monachi flores (PL, vol. 212, col. 725A) followed by HUR GÖRA?
KOLLA HS - namnet i marg
59
(ff. 58v–61r)
De tribus exerciciis exterioribus et totidem
Exemplum notabile
LEligiosus (!) quidam doctor sacre theologie uenit in quandam ciuitatem et accessit ad eum mulier
benedictus sit deus qui graciam suam sic largissime scit donare
60
(ff. 61r–62r)
De temptacione dyaboli ad quendam heremitam
REfert Iacobus de vitriaco quod cum dyabolus diu temptasset quendam heremitam inuisibiliter
quod eam dominus suscitauit carne reintegrata et reddidit eam patri
Excerpt from Jacques de Vitry, Sermones feriales et communes, no. 25, pp. 21–22.
61
(f. 62v)
De paciencia seruanda si quis ad regnum celorum peruenire cupit
SOlon philosophus ad amicum dicentem se intolerabilem penitus amaritudinem perpeti dixit
Cotidiana fornax nostra est lingua humana
Excerpt from Vincent of Beauvais, Speculum historiale, p. 86, col. 1, DUBBELKOLLA
followed by an excerpt ascribed to Gregory I, excerpt from PROVERBIA SAPIENTIUM, and a quotation from Augustine, Confessiones, p. 188 (lib. X, cap. 37 (60)).
62
(ff. 63r–63v)
De muliere litigiosa et iracunda
Exemplum
LEgitur quod cum quedam mulier litigiosa et iracunda litigaret
sed cum omnibus iracundis demonibus eternaliter dampnabor et cruciabor
Excerpt from Étienne de Bourbon, Tractatus de diversis materiis predicabilibus, p. 336 (Quarta pars: de dono fortitudinis, no. 381), followed by a another exemplum on the same topic.
63
(ff. 63v–64r)
De iniuria dimittenda
Clymacus
Obliuio iniurie illate est vere penitencia signum
quasi aspis circumferens in seipso venenum mortiferum
Excerpts from Denis the Carthusian, Enarrationes in Scalam paradisi S. Iohannis Climaci, p. 200, 327, 206.
64
(ff. 64r–65r)
(Mary of Oignies)
REfert venerabilis magister iacobus de vitriaco quod sancta christi ancilla maria de oegnies frequenter attendebat quod scriptum est
quasi bone fame laudes deputare
Excerpt from Jacques de Vitry, Vita Marie de Oegnies, pp. 95–96, followed by an excerpt from Denis the Carthusian, Enarrationes in Scalam paradisi S. Iohannis Climaci, p. 193.
65
(ff. 65r–66r)
(Margareta contracta)
Exemplum
LEgitur de sancta et innocente virgine margareta contracta quod ipsa aliquando sensit in corde
sic faceremus ne nobis fierent in peccatum visitaciones secularium
Excerpt from Johannes von Magdeburg, Vita Margarete contracte, pp. 77–78 .
66
(ff. 66r–67r)
Orare pro inimicis margareta contracta
LEgitur de predicta venerabili virgine margareta contracta quod quodam tempore quidam peruersi homines eam visitabant
quod propter hoc singularem graciam illi daret qui de ipsa illam peruersam litteram dictauerat
67
(ff. 67r–68r)
De consolacione spirituali ad gravatos margareta contracta
Exemplum
LEgitur de eadem innocente virgine contracta quod dominus eam docuit qualiter homines spiritualiter grauatos consolari deberet
quomodo ita parcus es ad me quod ita parce diuidis mecum penas
Excerpt from Johannes von Magdeburg, Vita Margarete contracte, pp. 83–85 .
68
(ff. 68r–69r)
De temptacione dyaboli quam dominus inmisit margarete contracte
Exemplum
LEgitur eciam de supradicta virgine margareta contracta quod ipsa habuit specialem demonem
et hec laus erit maxima pena tibi
Excerpt from Johannes von Magdeburg, Vita Margarete contracte, pp. 13–14.
69
(ff. 69r–70v)
De dolore separacionis ab oracione
Exemplum
LEgitur de innocente virgine margareta de ypris quod sicut aliquis ab aliquo amico dulcissimo cum grauedine separatur sic et ipsa ab oracione
recipiebatque graciam et consolacionem magnam in singulis ad augmentum
Excerpts from Thomas de Cantimpré, Vita Margarete de Ypris, pp. 116–117, 123.
70
(ff. 70v–72v)
De sliencio margarete de ypris
Exemplum
LEgitur de sancta virgine margareta de ypris quod silencium ita laudabile in ea fuit
Excerpt from Thomas de Cantimpré, Vita Margarete de Ypris, pp. 112–113, followed by excerpts ascribed to Isaac of Nineveh, and Gregory I.
71
(ff. 72v–73v)
De medicina fratrum religiosorum
Exemplum
Legitur in tripartita historia libro 3o quod stephanus qui circa lxta annos monachus probatissimus fuit et anthonio magno notissimus
Excerpt from Cassiodorus-Epiphanius, Historia ecclesiastica tripartita, p. 468 (lib. VIII, cap. 1), followed by a quotation ascribed to Jacques de Vitry, an excerpt from Denis the Carthusian, De arcta uia salutis ac mundi contemptu, p. 438, and one from Bernard of Clairvaux, Sermo de conuersione ad clericos, p. 86.
72
(ff. 73v–75r)
De morte ditissima qualiter cunctis optanda
Wilhelmus parisiensis
DItissimus est omnis christianus etiamsi nichil aliud haberet quam ipsam mortem
et te alicui stultum videri permitte
Excerpt ascribed to William of Paris (Auxerre?) followed by excerpts from Augustine, De libero arbitrio, lib. III, cap. 18, and Seneca, Epistulae morales, p. 211 (lib. VIII, ep. 71).
73
(ff. 75r–77r)
De obediencia religiosorum et quid facit
DIxit frater egidius socius beati francisci Quanto magis restrictus est religiosus sub iugo obediencie
et in puncto ad inferni nouissima descendunt (Job 21:13)
Excerpt from Giles of Assisi, Dicta beati Aegidii Assisensis, pp. 65–67, followed by excerpts from Augustine, Enarrationes in Psalmos, p. 1329 (Ps. 93:23), De civitate Dei, lib. VI, cap. 12, and an excerpt ascribed to Bernard of Clairvaux.
74
(f. 77v)
Difficillima est vita viciosa
SEneca
Difficillima ymmo et tediosissima est vita viciosa
Quotation ascribed to Seneca followed by a list of the characteristics of mortal sinners, a quotation ascribed here to Augustine, elsewhere to Bernard of Clairvaux (PL, vol. 182, col. 1134), and an excerpt from the passion of St Eulalia of Mérida found in the Iberian tradition of passionaries (Passionarium Hispanicum saeculi decimi, p. 437).
75
(ff. 78r–80r)
De morte ditissima qualiter cunctis optanda
STatutum est hominibus semel mori ad hebreos vi Nota quod dicit semel mori Si enim homo haberet mori duplici morte si male moriretur in prima posset in 2a recuperare
Et Bernardus Nil certius morte et nil incertius hora mortis
76
(ff. 80r–81v)
De morte improuisa
Exemplum
TEmporibus darii fuit hesalus tragediarum scriptor qui casu mirabili legitur mortuus fuisse
Seneca Mors naturalis lex est tributum officiumque moralium malorumque omnium remedium
Excerpt from Vincent of Beauvais, Speculum historiale, p. 98, col. 1, DUBBELKOLLA
followed by excerpts from Livy, Petrarch, Ennodius, Lucan, Bernard of Clairvaux, and Seneca, as well as one quotation attributed to Josephus and found in the Liber scintillarum of Defensor Locociagensis (PL, vol. 88, col. 700D), one ascribed to Seneca, and one to Gregory I.
77
(ff. 81v–82v)
De quodam qui super feretrum mortuorum habebat in camera
Exemplum
LEgitur in libro donis quod quidam burgensis fuit parisius qui feretrum in quo portabantur mortui semper volebat habere in camera sua
Memor esto semper exitus tui et ne obliuiscaris eterni iudicii et non erit delictum in anima tua
Excerpt from Étienne de Bourbon, Tractatus de diversis materiis predicabilibus, p. 307 (Prima pars: de dono timoris, tit. VII, cap. 8), followed by an excerpt from a collection of Verba seniorum.
78
(ff. 82v–84v)
Tria debemus timere
DIxit abbas helyas Ego tres res timeo
Que procedunt de labiis meis non faciam irrita (Ps. 88:35)
Excerpt from the anonymous Vitae patrum, PL, vol. 73, col. 861B, followed by an exegesis of Matthew 25:34 and 25:41-42.
79
(ff. 84v–87r)
De pena peccatorum obstinatorum
Psalmus de peccatoribus obstinatis dicit pones eos ut clibanum ignis (Ps. 20:10)
et in uerberibus peccata eorum (Ps. 88:33) quo ad diuersa genera tormentorum
An exegesis of Psalm 20:10 followed by an excerpt from Josephus, Antiquitates Judaicae, and an exegesis of Ecclesiastes 12:1-2.
80
(ff. 87r–88r)
De etate senectutis plato
Plato interrogatus an uerecundum sit homini canum esse respondit
Quasi diceret Ille est bene senex qui est sine macula peccati
Excerpt from Walter Burley, De vita et moribus philosophorum, p. 224, followed by an excerpt from Robert Holkot, Super librum sapientiae, lec. 48, col. A.
81
(ff. 88r–89r)
(Exemplum)
Exemplum
LEgitur de quodam rege qui dixit cuidam militi suo Eamus nocte per ciuitatem et videamus quae fiant in ea
lamentacionibus digni sumus in oculis eorum qui gustauerunt dulcedinem eternorum bonorum
Vitry - beställd
82
(ff. 89r–89v)
(Exemplum)
Exemplum
LEgitur quod quidam rex de peregrinacione transmarina rediens duos filios quos habebat reliquit ibi
Quapropter exheredabuntur et incarcerabuntur in inferno pauperibus heredibus in regno celesti constitutis
83
(ff. 89v–90r)
De largitate unius regis qui obsidebat civitatem
Exemplum
LEgitur quod fuit quidam rex qui quandam obsederat ciuitatem et cum non posset eam aliqualiter expurgere rogitavit donis et promissionibus eam obtinere
quod tibi aperiret portas regni celestis in quo cum rege regnum eternaliter regnare ualebis
84
(ff. 90r–91r)
De liberalitate vnius regis qui omnibus petentibus dedit
LEgitur de quodam magnifico rege qui ita liberalis erat quod cuilibet dabat quod petebat
Certe ego dedi illum pauperibus si itaque uelitis illum habere oportet quod illum ab eis ematis ipsis elemosinas faciendo de bonis que uobis ipse donaui
85
(ff. 91v–92r)
(Excerpts)
NEmo est qui exigentibus culpis in seipso non inueniat causas materiamque doloris
Auolat a peccatore spiritus sancti gracia sicut columba fetorem sentiens peccatorum
Excerpts from John of Salisbury, Walter Burley, Seneca, one attributed to Bernard of Clairvaux, and one to John Chrysostom.
86
(ff. 92r–92v)
De asperitate religiosorum et asperitate inferni
NArrauit beate memorie magister iordanus de quodam iuuene pulchro nobili et delicato quod cum intrasset ordinem predicatorum
quia si dulcia querimus necesse est ut amara toleremus
Excerpt from Gérard de Frachet, Vitae fratrum ordinis praedicatorum, pp. 179–180, followed by an excerpt from Deuteronomy, and a quotation ascribed to Seneca.
87
(ff. 92v–94r)
De dolore peccatorum
Verba christi ad sponsam suam Katharina de senis de obitu bonorum et peccatorum
ANima christiana quae in vita presenti cum iugi memoria vulnerum et sanguinis christi vixit
Quare propter eorum uitam inordinatam et reprobatam seculares ueniunt ad inobedientiam et irreuerentiam sancte ecclesie sponse dei
Excerpt from Catherine of Siena, Liber divinae doctrinae, chapter 131 (cf. Siena, Biblioteca Comunale degli Intronati T.II.4, ff. 96ra-98va).
88
(ff. 94r–95v)
Fabula de formica
FAbulose dicitur quod formica hyeme frumentum ex cauerna trahens siccabat
Ieronimus Qui non humiliatur non saluatur natura enim diuine bonitatis est benefacere humilibus
89
(ff. 95v–96v)
De tribulacionis utilitate
De vtilitate tribulacionum
QVidam sanctus doctor ait Numquam tribulacio autem aduersitas
ueluti leuissimam atque breuissimam redempcionem suppliciorum purgatorii seu inferni
90
(f. 97Ar)
De dissolucione aliquorum fratrum qualiter displicet deo et beate marie
MAter dei ad sanctam brigidam in visione celesti dicebat
Magis proficiunt qui habent dulcedinem lingue quam qui habent sapienciam in corde
Excerpt from St Birgitta, Revelaciones Book 6, chapter 109, followed by short excerpts from Walter Burley, and Guillelmus Peraldus.
91
(ff. 97Ar–97r)
De felicitate sanctorum in vita presenti per penuriam machteldis
LEgitur in reuelacionibus beate virginis mechtildis quod quadam uice in uisione celesti dixerunt ad eam sancti qui in celis sunt Eya
Nota quod peccata cauere est incipiencium odire proficiencium abhominari perfectorum
Excerpt from Mechthild of Hackeborn, Liber specialis gratiae, p. 267, followed by two quotations, one ascribed to Cicero.
92
(ff. 97r–99r)
Questio utrum malus senex possit in articulo mortis utiliter penitere
QVeritur utrum malus senex possit in articulo mortis vtiliter et salubriter penitere
Qui tempus congruum penitencie perdit frustra ante dei ianuam cum peccatoribus uenit
93
(ff. 99r–100v)
De etate senectutis
ETate tua vergente ad finem queris quid tibi faciendum sit
dic denique cum beato augustino vna spes vna fiducia vna certa saluatio et promissio misericordia tua domine
94
(f. 100v)
Rethe dyaboli ad desperacionem et presumpcionem
REthe dyaboli quo multi capiuntur et ad infernum pertrahuntur est quod dat homini cogitari sic
Including excerpts from Hugo Ripelin of Strasburg, Anselm of Canterbury, and an exemplum excerpted from Caesarius of Heisterbach, Dialogus miraculorum, cap. 27, pag. 280. DUBBELKOLLA
95
(ff. 103v–104r)
De abdicacione diuitiarum seu rerum temporalium
CVm se homo inanem inuenerit meliorum bonorum scilicet uirtutum ut quid auidius est exteriorum bonorum
Bonam vitam ego puto et mala pati et bona facere et sic perseuerare usque ad finem
Excerpts from Augustine and Bernard of Clairvaux.
96
(f. 104r)
Ad virum uirtuosum tria requiruntur
Philosophus in libro ethicorum
AD virum virtuosum tria requiruntur
Vt scriptura sonat finis non pugna coronat
FRÅGA ERIKA. Aristot. Nic. Eth. Bk II, ch 4 § 3
97
(ff. 104v–105r)
Gloriandum non est nisi in cruce
MIchi absit gloriari nisi in cruce domini mei ihesu christi (Gal. 6:14) In cruce ihesu gloriacio
Omnia machinamenta temptacionum sancto viro vertuntur in augmenta uirtutum
Excerpt from Hugh of St Victor followed by an excerpt from Gregory I.
98
(ff. 105r–105v)
De bene uiuere
Seneca
NOn est res magna vivere sed bene vivere
Vnde ipse admonet dicens
Including excerpts from Seneca and Isidore of Seville.
Support
Foliation
Collation
1(4), 2-15(8)
VisColl collation.
As visible on many of the leaves (often the third and fourth folio of the quire), the bifolia of each quire have been numbered 1-4 in the bottom right corner of the recto, and each quire given a letter from a-o, e.g. ff. 9r–12r.
Catchwords on quires 2, 3, and 6.
Layout
1
19–20
60/60 ×
35/40 mm
Guidelines in ink. Prickings visible.
Additions
Binding/Endleaves
(LCI)
Top right corner, in ink by a modern hand: ‘No 313’; bottom left corner: National Library book label with the current signum.
(f. SL1r)
In ink over 6 lines: ‘George Stephens London May 1848 Bought of Hr Säbye in Copenhagen’.
(f. SL2r)
In ink in a modern hand over 4 lines: ‘Manuale Exemplorum 14de århundradet’.
Decorations
Binding
Medieval binding. Brown leather over wooden boards. 4 raised bands and endbands. Hooked brass clasp with catchplates. No pastedowns; board attachments visible.
90 ×
70 ×
30 mm
Blind tooled border of four parallel lines and a blind tooled X-shape in the same style extending from corner to corner.
Leather worn and substantial chunks missing at Spine. Clasp and strap missing.
Yes
Origin
Origin unknown, 15th century. Of the material included, a large portion derives from the mid- to late 13th century, and, besides the Church Fathers and Classical authors, Dominican authors appear to dominate. However, the manuscript also includes a few excerpts from the works of Denis the Carthusian, d. 1471, and one sermon refers to ‘us Carthusians’ (f. 66r). It may also be noted that the material includes excerpts from the works, and episodes from the lives, of several female saints, among them St Eulalia, Mary of Oignies, Margaret of Ypres, Margaret of Magdeburg, Mechtild of Hackeborn, Catherine of Siena, and Birgitta of Sweden; the only woman who is, however, neither referred to as sancta nor beata is Catherine of Siena. Catherine was canonised in 1461, possibly giving a more exact indication of the date of the manuscript.
Provenance
Prior to its incorporation into the National Library, the manuscript belonged to George Stephens, who writes in a note on SL1r dated 1848 that he purchased it from a ‘Hr Säbye’ in Copenhagen.
Statement of Responsibility
External Identifiers
Internal Identifiers
https://www.manuscripta.se/ms/101172
